Առաջադրանքներ

1․Տրված գոյականներից կազմել ածականներ․

Հայ, հույն, ռուս, պարսիկ, քուրդ, աֆղան, աղվան, թաթար, չեխ, լեհ, լեզու, բեկոր, ժամանակ, կարգ, օր, գիր, բառ, բառարան, արքա, թագավոր, կյանք, ցեղ, պապ, հայր, մայր, հայրապետ, հեղինակ, անուն, քարոզիչ, թարգմանիչ, խոսակից, Մաշտոց, Դանիել, Երևան, Կովկաս, Տերյան, կիսամյակ, վեպ, բանաստեղծ, Ամանոր, անձրև, տարածք, գրաբար, բարբառ, ժարգոն:

Հայ֊հայկական, հույն֊հունական,ռուս֊ռուսական, պարսիկ֊պարսկական, քուրդ֊քրդական, աֆղան֊աֆղանական, աղվան֊աղվանական, թաթար֊թաթրական, չեխ֊չեխական, լեհ֊լեհական, լեզու֊լեզվական, բեկոր֊բեկորագին, ժամանակ֊ժամանակավոր, կարհ֊կարգավոր, օր֊օրական, գիր֊գրական, բառ֊բառային, բառարան֊բառարանային, արքա֊արքայական, թագավոր֊թագավորական, կյանք֊կենսական, ցեղ֊ցեղական, պապ֊պապական, հայր֊հայրական, մայր֊մայրական, հայրապետ֊հայրապետական, հեղինակ֊հեղինակային, անուն֊անվային, քարոզիչ֊քարոզչային, թարգմանիչ֊թարգմանչային, խոսակից֊խոսակցային, մաշտոց֊մաշտոցային, Դանիել֊Դանիելյան, Երևան֊երևանյան, Կովկաս֊Կովկասյան, Տերյան֊Տերյանական, կիսամյակ֊կիսամյակային, վեպ֊վեպային, բանաստեղծ֊բանաստեղծային, ամանոր֊ամանորյա, անձրև֊անձրևային, տարծք֊տարածքային, գրաբար֊գրաբարական, բարնառ֊բարբառային, ժարգոն֊ժարգոնային։

2. Խմբավորել որակական և հարաբերական ածականները:

Քարաշեն, ուժեղ, կաղնեփայտե, ջահել, խոշոր, մռայլ, ազատ, դեղին, աղմուկոտ, ապերախտ, հայրական, գունավոր, տհաս, սիրելի, ժպտուն, ամառային, բարձրագույն, պողպատակուռ, երկաթյա, մայրենի, հոտավետ, կավաշեն, հրացանավոր, ծաղկավոր, ապաշնորհ, ավանդական, համեղ, գյուղական, թավշյա, ցողապատ, ազգային, յոթգլխանի

Քարաշեն, կաղնեփայտ, մռայլ, ազատ, ժպտուն, ամառային, պողպատակուռ, երկաթյա, հոտավետ, կավաշեն, հրացանավոր, ավանդական, ցողապատ, յոթգլխանի։

СКОЛЬКО?


Сколько дней в неделе? — В неделе семь дней.
Сколько дней в месяце? – В месяце может
быть тридцать дней, тридцать один день, двадцать
восемь или двадцать девять дней.
Сколько месяцев в году? – В году двенадцать
месяцев.
Сколько дней в году? – В году триста шестьдесят пять или
триста шестьдесят шесть дней.
Сколько граммов в килограмме? – В килограмме тысяча
граммов.
Сколько метров в километре? – В километре тысяча метров.
Сколько миллилитров в литре? – В литре тысяча миллилитров.
Сколько секунд в минуте? – В минуте шестьдесят секунд.
Сколько минут в часе? – В часе тоже шестьдесят минут.
Сколько часов в сутках? – В сутках двадцать четыре часа.
Сколько в году времён года? – В году четыре времени года:
зима, весна, лето, осень.
Сколько нужно учиться в школе? – В школе нужно учиться
одиннадцать или двенадцать лет.
Сколько нужно учиться на подготовительном факультете? –
На подготовительном факультете нужно учиться десять
месяцев.
Сколько нужно учиться в университете? – В университете нужно учиться пять или шесть лет.
Сколько минут нужно ехать в центр? – В центр нужно ехать двадцать минут.
Сколько часов нужно ехать в Киев ? – В Киев нужно ехать четыре часа.
Сколько часов нужно лететь в Стамбул? – В Стамбул нужно лететь три часа.

Слушайте, читайте.
ЕДА
Утром Энн завтракает. Она завтракает
дома. Её завтрак – это зелёный чай или чёрный
кофе, белый хлеб, свежее масло, твёрдый сыр,
фруктовый джем. Энн завтракает быстро,
потому что она спешит в университет. Она
учится в университете на гуманитарном факультете. Она хочет
быть переводчиком.
Днём Энн обедает. Она обедает в столовой. Столовая
находится на первом этаже в университете. Её обед – это суп,
картофель (жареный или пюре), мясо, обязательно салат, сок и
булочки или пирожки. Энн очень любит пирожки с яблоками. Энн
не спешит, потому что занятия уже
закончились.
Вечером Энн ужинает. Она ужинает
дома в общежитии. Её ужин – это каша,
молоко или чай и, конечно, пирожки. Энн
ужинает очень долго, потому что она дома и
уже никуда не спешит.
Расскажите, как и где вы
завтракаете, обедаете и ужинает

Թարգմանություն

Աննան առավոտյան նախաճաշում է: Նա նախաճաշում է
տանը. Նրա նախաճաշը կանաչ թեյ է կամ սև
սուրճ, սպիտակ հաց, թարմ կարագ, պինդ պանիր,
մրգային ջեմ. Աննան արագ նախաճաշում է
քանի որ նա շտապում է համալսարան։ Նա
սովորում է համալսարանում` հումանիտար գիտությունների ֆակուլտետում: Նա ուզում է
լինել թարգմանիչ.
Աննան կեսօրին ճաշում է: Նա ճաշում է ճաշասենյակում: Ճաշարան
գտնվում է համալսարանի առաջին հարկում։ Նրա ճաշը ապուր է
կարտոֆիլ (տապակած կամ կարտոֆիլի պյուրե), միս, աղցան, հյութ և
բլիթներ կամ կարկանդակներ: Աննան շատ է սիրում խնձորի կարկանդակներ։ Անն
չեմ շտապում, քանի որ դասերն արդեն ավարտված են
ավարտվել են.
Աննան ընթրում է երեկոյան։ Նա ընթրում է
տանը՝ հանրակացարանում։ Նրա ընթրիքը Շիլա է, կաթ կամ թեյ և, իհարկե, կարկանդակներ։ Անն ընթրում է շատ երկար, քանի որ նա տանն է և արդեն չի շտապում. Ասա մեզ, թե ինչպես և որտեղ ես նախաճաշեք, ճաշ և ընթրիք

Առաջադրանքներ

1.Գրիր տրված բառերի հոքնակին

ավտոշարասյուն֊ավտոշարասյուններ

Ընդոծին֊ընդոծիներ

սառցահատ֊սառցահատներ

Դուստր֊դստրեր

Կարթ֊կարթեր

տոնացույց֊տոնացույցներ

Բազուկոսր֊բազուկոսկրեր

Ոստ֊ոստեր

դեղահաբ֊դեղահաբեր

Սրճեփ֊սրճեփներ

Մորաքույր֊մորաքույրեր

Արքայաքույրեր֊արքայաքույրներ

Օրհներգ֊օրհներգներ

Ծունկ֊ծնկներ

Հայագետ֊հայագետներ

Երկրապահ֊երկրապահներ

Երաշհխավորգրքեր֊երաշխավորագրքներ

2.Գրաբարց եկող

Ակն

Շորթն

Մատն

Ձեռն

Կուռն

Վոտն

Ծունկն

Գառն

Ձուկն

Մուկն

Եզն

Հարսն

Թոռն

Ծոռն

Լեռն

3.տրված բառերին ավելացրեք հատկանիշ արտահայտող բառեր

Ծերունի֊ալեվոր

Ժպտ֊գեղեցիկ

Ջրվեժ֊շառաչուն

Ալիք֊հզոր

Մթնշաղ

Խրճիթ֊երջանիկ

Զամբյուղ֊շքեղ

Շատրվան֊հոսող

Վիռուսներ

Վիրուս (լատ.՝ virus՝ թույն), ոչ բջջային կառուցվածք ունեցող հարուցիչ, որը բազմանում է միայն կենդանի բջիջների ներսում։ Վիրուսները վարակում են կյանքի բոլոր բջջային ձևերը՝ կենդանիներից ու բույսերից մինչև բակտերիաներ և արքեաներ։Վիրուսներն առաջին անգամ նկարագրվել են 1892 թվականին Դմիտրի Իվանովսկու կողմից որպես՝ ծխախոտի բույսերը վարակող ոչ բջջային ախտածիններ։ Ծխախոտի խճանկարի վիրուսը հայտնաբերել է Մարտին Բեյերինկը 1898 թվականին[2]։ Այդ ժամանակից ի վեր հայտնաբերվել և մանրամասն նկարագրվել են շուրջ 5000 տեսակի տարբեր վիրուսներ[3], չնայած այն բանին, որ հայտնի են վիրուսների միլիոնավոր ձևեր[4]։ Վիրուսներ հայտնաբերվել են գրեթե բոլոր էկոհամակարգերում և կենսաձևերից ամենաբազմաքանակն են[5][6]։ Վիրուսների մասին գիտությունը վիրուսաբանությունն է, որը մանրէաբանության (միկրոբիոլոգիա) ենթաճյուղերից է։

Վիրուսները բաղկացած են երկու կամ երեք մասերից (վիրիոններից

  • բոլոր վիրուսներն ունեն գենետիկական նյութ՝ ԴՆԹ կամ ՌՆԹ։ Սրանք երկար մոլեկուլներ են, որոնք կրում են գենետիկական տեղեկատվությունը,
  • բոլոր վիրուսներն ունեն սպիտակուցե կապսիդ, որը պաշտպանում է գեները,
  • որոշ վիրուսներ ունեն նաև լիպիդային պատյան, որը շրջապատում է կապսիդը բջջից դուրս գտնվելու ժամանակ։

Վիրուսների ձևերը տարբեր են՝ հասարակ պարուրաձևից և իկոսաեդրից (քսանանիստից) մինչև ավելի բարդ կառույցներ։ Վիրուսի միջին մեծությունը կազմում է բակտերիայի մեծության մոտ 1/100-րդը[7]։ Վիրուսների մեծ մասը շատ փոքր են լուսային մանրադիտակով հայտնաբերվելու համար։

Վիրուսների էվոլյուցիոն ծագումն ամբողջությամբ պարզ չէ։ Հնարավոր է՝ նրանց մի մասը ծագել է բակտերիաներից։ Էվոլյուցիայում վիրուսները խաղում են կարևոր դեր գեների հորիզոնական տեղափոխման մեջ՝ սրանով նպաստելով գենետիկական բազմազանությանը[8]։ Որոշ գիտնականներ վիրուսները համարում են կենդանի ձևեր, քանի որ վերջիններս կրում են գենետիկական նյութ, վերարտադրվում են և բնական ընտրությամբ ենթարկվում էվոլյուցիայի։ Այնուամենայնիվ, վիրուսների մոտ բացակայում են կենդանի օրգանիզմներին բնորոշ որոշ կարևոր հատկանիշներ (ինչպիսին օրինակ բջջային կազմությունն է), որի պատճառով վիրուսներին անվանում են «կյանքի ոչ բջջային ձևեր»։

Վիրուսները տարածվում են բազմաթիվ ճանապարհներով. բույսերի վիրուսները փոխանցվում են բույսից բույս բուսահյութով սնվող միջատների միջոցով (օրինակ՝ լվիճներ), կենդանական վիրուսները փոխանցվում են արնախում միջատների միջոցով։ Այս եղանակով հիվանդությունը փոխանցող օրգանիզմներն անվանվում են վեկտորներ (փոխանցողներ)։ Գրիպի վիրուսները տարածվում են օդակաթիլային եղանակով՝ հազի և փռշտոցի միջոցով։ Ռոտավիրուսները փոխանցվում են երեխաների հետ անմիջական շփման հետևանքով։ ՄԻԱՎ-ը սեռական ճանապարհով և վարակված արյան ներարկմամբ փոխանցվող վիրուսներից է։ Վիրուսի կողմից վարակվող բջիջներն անվանվում են թիրախներ[9]։

Վիրուսային վարակը կենդանիների մոտ առաջացնում է իմունային պատասխան, որը սովորաբար ոչնչացնում է վարակող վիրուսին։ Իմունային պատասխան կարող է առաջանալ նաև պատվաստանյութի նկատմամբ, որով հնարավոր է դառնում առաջացնել արհեստական ձեռքբերովի իմունիտետ տվյալ վիրուսային հարուցչի դեմ։ Սակայն շատ վիրուսներ (ՁԻԱՀ-ի և վիրուսային հեպատիտի), կարողանում են խուսափել իմունային պատասխանից՝ առաջացնելով քրոնիկական վարակներ։ Հակաբիոտիկները ոչ մի ազդեցություն չեն ունենում վիրուսների վրա։ Մշակվել և ստեղծվել են որոշ հակավիրուսային դեղամիջոցներ։

Կապիկը

ԿԱՊԻԿԸ Ա Գառագեղ մը չէր աս, ոչ ալ առյուծ մը մեջինը: Մարդու հասակի բարձրությամբ վանդակ մը, որուն երկաթե ցանցին մեջ զետեղված թառին վրա՝ բարակ շղթայով կապված կապիկ մը կը խաղա առտվընե մինչև իրիկուն. դեմն ալ թռչունի փոքրիկ վանդակի մը մեջ թութակ մը, որուն խնդալե ճաթող մարդու քահքահը փողոցի անցորդները կկեցնե ու դրացի տղաքը դրան առջև կը հավաքե ամեն օր: Ամեն անգամ, որ այցելության կ’երթամ տանտիրոջ՝ որուն իշխանավայել հյուրասիրությունը, ազնվական օսմանցիի վարքը՝ զինքը ճանչցողները կգրավե, վայրկյան մը կանգ կ’առնեմ պարտեզին մեջ, ներս մտնելե առաջ, և թութակին աղմկալից խնդուքը, այս անհիմն ու անտեղի ուրախությունը, մարդոց շատերուն ուրախությանը պես, ինծի մտածել կուտա: Վայրկյան մըն ալ կկենամ կապիկին մոտ, իր ճարտար լարախաղացի մարզանքներուն կհետևիմ աչքովս, սուր և խելացի ակնարկը կը դիտեմ. իր ջղային, գերազանցապես ջղային արարածի տագնապներուն վրա կզմայլիմ: Հարկավ բան մը կպակսի անոր՝ կատարյալ մարդ ըլլալու համար. ի՞նչ արդյոք. ամեն պարագայի մեջ, պակսածը զգացումը չէ: Եվ ամեն անգամ որ ծանոթներու, հետաքրքիրներու հետ կ’անցնինք կդառնանք քովեն, միշտ բառ մը կփոխանակենք իր վրան, ո´րը՝ այն օրվան հնարած անոր մեկ խաղը կամ չարությունը կը պատմե. ո´րը՝ խելքին կամ զգացումին նոր մեկ վարձին վրա կը խոսի. օրվան… մարդն էր այս կապիկը Փրինքիփոյի մեջ: Բ Տանը ծառաներեն զինքը խնամողներուն մեջ իր նախընտրածը սպասուհի մըն էր. persona grata-ն այս դժվարահաճ ու անհամբույր կենդանիին. պե՞տք էր արդյոք ավելցնել իսկույն, որ եկող գացող հյուրերուն ալ հաճելի էր այս ուժով լուսով աղջիկը որ Արշիպեղագոսի կղզյակեն մեկտեղ բերած էր՝ դրսեցիի առույգ ու աննենգ աղվորությանը հետ՝ նայադի մը վրդովիչ հրապույրը: Ծանոթներես նրբամիտ թյուրք օրագրող մը որ ինծի հետ այս տունը կհաճախեր, ու ինծի չափ այս կապիկին կյանքովը կը հետաքրքրվեր, տարօրինակ բաներ կպատմեր անոր վրա: – Կհավատա՞ս,- կ’ըսեր ինծի օր մը՝ խնդալով,- որ այս հեք կապիկը սիրահարած է տանը սպասուհիին, ապացույց՝ որ ճաշակի մեջ ալ մենե ետ չի մնար այս կենդանին. խել մը գիրքերու մեջ կարդացած եմ, որ Ամերիկայի օրանկութանները, հին ատեններու ասպետներուն պես, ճշմարիտ առևանգություններ և անվավեր ամուսնություններ կատարած են իրենց սիրած կիներով. չեմ զարմանար ուրեմն թե որ մեր կապիկն ալ Մարիղոն սիրե: Եվ իմ տարակուսական ձևիս վրա՝  – Հավտա´,- կ’ավելցներ բարեկամս,- որ իրողություն մըն է ըսածս. ես այս կենդանին ուսումնասիրելու վրա եմ. հիմար ու բուռն սիրո մը ապացույցները ունիմ, Ռոմեո և Ժյուլիեթի սեր մը: Իրոք, ամեն անգամ որ Մարիղոն կմոտենար կապիկին, դող կ’ելլեր անիկա, հրճվանքի սարսուռ մը կվազեր իր մազոտ մորթին վրա, աչքերը կը փայլեին. ցնորած, երջանկութենե արբշիռ էակի մը անկարգ ու անկապ բաները կ’ըներ, վայրկենական կերպով հլու և հնազանդ կդառնար, և սպասուհիին ձեռքին տակ կդներ փոքրիկ գլուխը, որ այնքան չարությամբ լեցուն էր ուրիշներուն համար. իր նիհար թաթիկը փայփայանքի մը մեղմությամբ ու անհուն հեշտության մը դողովը աղջկան դպցնել կ’ուզեր միշտ: Ասոնք և ասոնց նման հազար մանր ու չնչին բաներ այս սիրո տառապանքը կմատնեին, մինչդեռ թութակը, դեմեն, ծաղրանքի խլացուցիչ քրքիջով մը կծիծաղեր, իր հավիտենական հեգնությունը կդներ իր չզգացած այս ցավին ու կսկիծին վրա: 

Արտաշեսյաներ

Մեծ Հայքը Արտաշես Ա-ի գահակալության շրջանում

Սելեւկյան պետության կարճատեւ գերիշխանության տարիներին Անտիոքոս III-ը, Հայաստանը ջլատելու եւ իր տիրապետությունն այստեղ ամրապնդելու նպատակով, մի շարք սահմանային «աշխարհներ» ու գավառներ կտրեց Մեծ Հայքից եւ բռնակցեց շրջակա այլ երկրների:

Մեծ Հայքի արքա Արտաշես Ա Բարեպաշտ

Ք.ա. 190 թ. Փոքր Ասիայի Մագնեսիա քաղաքի մոտ Անտիոքոս III-ը ծանր պարտություն կրեց հռոմեացիներից: Օգտվելով սելեւկյան պետության թուլացումից` Ք.ա. 189 թ. Մեծ Հայքում անկախ թագավոր հռչակվեց Արտաշես Ա-ն, Փոքր Հայքում` Միհրդատը, Ծոփքում` Զարեհը, Կոմմագենեում` Պտղոմեոսը:

Այսպիսով` հայկական թագավորությունները կործանումից մեկ տասնամյակ անց վերականգնեցին պետական անկախությունը:

Արտաշես Ա-ն (Ք.ա. 189-160 թթ.) մեր ժողովրդի պատմության նշանավոր թագավորներից մեկն է եղել:

Արտաշես Ա-ն իրագործում է բազմաթիվ բարենորոգումներ, որոնք նպաստում են երկրի աննախընթաց վերելքին:

Արտաշեսն իրեն ներկայացնում էր որպես Երվանդական արքայատոհմի սերունդ: Սակայն իրականում նա հիմնադրում է նոր թագավորական հարստություն, որն իր անունով կոչում ենք Արտաշեսյան:

Այս դինաստիան Մեծ Հայքում իշխեց մոտ երկու դար (Ք.ա. 189-1 թթ.) եւ այդ շրջանում մեր երկիրը դարձավ տարածաշրջանի ամենահզոր թագավորություններից մեկը:

Արտաշեսյան արքայատոհմի զինանշանը. Հովազին հոշոտող արծիվը

Արտաշես Ա-ի առաջնահերթ խնդիրներից էր վերամիավորել Մեծ Հայքից բռնի առանձնացված հողերը: Իր միավորիչ գործունեությունը հաջողությամբ իրականացնելու համար Արտաշեսին անհրաժեշտ էր հզոր բանակ:

Նա բանակը բաժանեց չորս սահմանապահ զորաթեւերի` զորավարությունների:

Դրանցից յուրաքանչյուրը խնդիր ուներ օտար հարձակման դեպքում պաշտպանել սահմանի իր մասը` մինչեւ արքայական բանակի հասնելը, ինչպես նաեւ անհրաժեշտության դեպքում իրականացնել հարձակողական արշավանքները:

Այդ զորավարությունների հիմքի վրա հետագայում ստեղծվեցին բդեշխությունները:

Հզոր բանակի միջոցով Արտաշեսը միավորեց հայկական տարածքների մեծ մասը: Արեւելքում նա հասավ մինչեւ Կասպից ծովը եւ վերադարձրեց Փայտակարանն ու Պարսպատունիքը, հյուսիսում վրացիներից հետ վերցրեց Կղարջքը եւ Գուգարքը, արեւմուտքում Փոքր Հայքից վերցրեց Դերջանը, Կարինը, Ծոփքի արքա Զարեհի հետ գրավեցին ու բաժանեցին Եկեղիքը, հարավում սելեւկյաններից հետ գրավեց Տմորիքը:

Հույն աշխարհագրագետ Ստրաբոնի վկայությամբ` այդ բոլոր տարածքների բնակչությունը հայախոս էր:

Արտաշես Ա թագավորի սահմանաքարերից

Այսպիսով` Հայաստանի հիմնական մասը ընդգրկվեց Արտաշեսի պետության մեջ: Սակայն նա հաջողության չհասավ Փոքր Հայքը, Ծոփքը եւ Կոմմագենեն վերամիավորելու փորձերում: Չնայած դրան` նա աջակցեց Ծոփքի եւ Փոքր Հայքի տարածքների ընդարձակմանը:

Միավորված ու ընդարձակված պետության կառավարումը հեշտացնելու նպատակով նա Մեծ Հայքը բաժանել է 120 գավառների (ստրատեգիաների), որոնք ղեկավարում էին թագավորի նշանակած ստրատեգոսները:

Հատկապես կարեւոր էր Արտաշեսի իրականացրած հողային բարեփոխումը:

Չնայած երկրում տիրում էր ստրկատիրական հասարակարգ, սակայն ի տարբերություն հունա-հռոմեական «դասական» ստրկատիրության, ուր աշխատավոր դասակարգը հիմնականում կազմված էր ստրուկներից, Հայաստանում աշխատավորների հիմնական մասը ազատ գյուղացիներն էին, որոնք միավորված էին համայնքներում:

Արտաշատ

Ավագանու ներկայացուցիչները ամեն կերպ ձգտում էին լավագույն տարածքները խլել գյուղական համայնքներից եւ դրանք միացնել իրենց սեփական տնտեսություններին` դաստակերտներին կամ ագարակներին, ուր օգտագործում էին մշակ-ստրուկների աշխատանքը:

Գյուղացի համայնականները սեփական ուժերով չէին կարող ընդդիմանալ խոշոր հողատերերի ոտնձգություններին, իսկ դա կարող էր հանգեցնել գյուղական համայնքների քայքայմանը: Դա վնաս էր պետությանը, քանի որ համայնքներն էին թագավորին տալիս հարկ եւ զորք:

Արտաշեսը իրականացրեց հողաբաժանում եւ համայնքների ու ագարակների միջեւ կանգնեցրեց արամերեն արձանագրությամբ հողաբաժան սահմանաքարերը:

Այս բարեփոխումը կարգավորել է հողի սեփականության խնդիրը` արգելելով ագարակատեր-ավագանուն յուրացնել գյուղացի-համայնականների հողերը:

Պատմահայր Մովսես Խորենացին, խոսելով Արտաշես Ա-ի հողային բարեփոխումների մասին, գրում է. «Արտաշեսի ժամանակ մեր հայոց աշխարհում անմշակ հող չէր մնացել` ոչ լեռնային եւ ոչ դաշտային, այնքան էր շենացել երկրիը»:

Արտաշատ մայրաքաղաքի հատակագիծը

Արտաշես Ա-ն հիմնադրում է Արտաշատ մայրաքաղաքը, որը շուտով դառնում է Հին աշխարհի կարեւոր կենտրոններից մեկը: Ըստ հռոմեացի պատմիչ Պլուտարքոսի` քաղաքի տեղն ընտրելու եւ հատակագիծը կազմելու գործում հայոց արքային աջակցել է Հին աշխարհի նշանավոր զորավարներից կարթագենցի Հաննիբալը: Նա Հռոմի երբեմնի ահեղ թշնամին էր, որն իր պարտությունից հետո անցել էր արեւելք եւ ապաստանել Հայաստանում :

Արտաշատ քաղաքը հելլենիստական դարաշրջանին բնորոշ ձեւով կոչվել է երկրի թագավորի` այս դեպքում Արտաշեսի անունով:

Արտաշատի հիմնադրման ժամանակ այնտեղ է տեղափոխվել նախկին մայրաքաղաք Երվանդաշատի բնակչության մի մասը: Հին աշխարհում ընդունված էր նորաստեղծ քաղաքները բնակեցնել ավելի հին քաղաքների բնակչության հաշվին:

Քաղաքը կառուցվել է Արարատյան դաշտում` Արաքս եւ Մեծամոր գետերի միախառնման տեղում` ներկայիս Խոր Վիրապի տարածքում:

Արտաշեսն առևանգում է Սաթենիկին

Քաղաքի աշխարհագրական դիրքը շատ բարենպաստ էր: Արարատյան դաշտում էին խաչվում արեւելքից արեւմուտք եւ հարավից հյուսիս տանող առեւտրական ճանապարհները: Պատահական չէ, որ այստեղ են կառուցվել Հայաստանի գրեթե բոլոր մայրաքաղաքները` Արմավիրը, Երվանդաշատը, Արտաշատը, Վաղարշապատը, Դվինը, Երեւանը:

Նորաստեղծ Արտաշատում թագավորը կառուցեց Հայոց աշխարհի հովանավոր Անահիտ աստվածուհու տաճարը: Այնտեղ Անահիտի արձանի կողքին տեղադրվեցին Արտաշեսի նախնիների` Երվանդական եւ Աքեմենյան թագավորների քանդակները: Սրանց ժողվուրդը պետք է պաշտեր որպես աստվածների: Թագավորի նախնիների աստվածացումը բարձրացնում էր նրա իշխանության հեղինակությունը ժողովրդի մոտ:

Արտաշեսը կառուցել է նաեւ Զարեհավան եւ Զարիշատ քաղաքները:

Արտաշեսի հուղարկավորումը

Նրա օրոք վերականգնվեց նավագնացությունը Հայաստանի լճերի ու գետերի վրա, բարեփոխվեց տոմարը:

Արտաշեսը մեծ հեղինակություն էր վայելում տարածաշրջանում, եւ հարեւան երկրների թագավորները վեճերը լուծելու համար հաճախ դիմում էին հայոց արքայի միջնորդությանը:

Փաստորեն, Հայաստանը կրկին վերականգնել էր նախկին հզորությունը եւ երկրորդական երկրից հետզհետե վերածվում էր առաջատար պետության:

Հին աշխարհի պետություններում ընդունված էր թագավորներին պատվանունների շնորհումը: Արտաշես Ա-ն իր կատարած բարի գործերի համար ստացել էր «Բարեպաշտ» պատվանունը:

Արտաշես Ա-ի բարեփոխումների եւ գործունեության շնորհիվ Մեծ Հայքը բռնեց սրընթաց վերելքի ուղին, որի հետագա արտացոլումը հանդիսացավ նրա թոռ Տիգրան Մեծի օրոք հայկական կայսրության ստեղծումը:

Արտաշիսյաններիարքայացանկը

1. Արտաշես Ա (Ք.ա. 189 թ. – մոտ 160 թ.),

2. Արտավազդ Ա (Ք.ա. մոտ 160 թ.– մոտ 115 թ.),

3. Տիրան (Տիգրան Ա, Ք.ա. մոտ 115 թ. – 95 թ.),

4. Տիգրան Բ Մեծ (Ք.ա. 95 – 55 թթ.),

5. Արտավազդ Բ (Ք.ա. 55 – 34 թթ.),

6. Արտաշես Բ (Ք.ա. 30 – 20 թթ.),

7. Տիգրան Գ (Ք.ա. 20 թ. – մոտ 8 թ.),

8. Տիգրան Դ (Ք.ա. մոտ 8 – 5 թթ. և Ք.ա. 2 – 1 թթ.),

9. Արտավազդ Գ (Ք.ա. 5 – 2 թթ.),

10. Տիգրան Դ և Էրատո (Ք.ա. 2 – մ. թ. 1 թ.)

Առաջադրանքներ

1․Ընդգծի՛ր գոյականները, գիրի՛ր թեք ձևերի ուղիղ ձևերը։ 
Ասում են, որ գրտնակը սկզբում եղել է հացահատիկի հայոց աստվածուհի Աշորայի ձեռնափայտը: Բայց դա սովորական գավազան չէր: Հենց որ հայոց աշխարհում մեկը հացի մնացորդը կամ նույնիսկ փշուրը դեն էր նետում` աղբին խառնելով, աստվածուհու ձեռքից ձեռնափայտը դուրս էր թռչում` հասնում և հարվածում հացն անարգողի ճակատին ու ետ գալիս աստվածուհու մոտ: Գրտնակն այդպես կլորիկ ու թմբլիկ է դարձել սրա-նրա ճակատին թմփացնելով: Հետո այնպես եղավ, որ մարդիկ սովորեցին հացի ոչ մի փշուր դեն չնետել և աստվածուհին իր ձեռնաձայտը նվիրեց մարդկանց։

Գրտնակը֊գրտնակ

Հացահատիկի֊հացահատիկ

Աստվածուհու֊Աստվածուհի

Աշորայի֊աշորա

Ձեռնափայտը֊ձեռնափայտ

Կավազանը֊գավազանը

Աշխարհում֊աշխարհ

մեկը֊մեկ

Հացի֊հաց

Մնացորդը֊մնացորդ

Փուշը֊փուշ

Աղբին֊աղբ

Աստվածուհու֊աստվածուհի

Ձեռքց֊ձեռք

Հացն֊հաց

Անարգողին֊անարգող

Ճակատին֊ճակատ

Գրտնակն֊գրտնակ

Սրա֊նրա֊սա֊նա

Ճակատին֊ճակատ

Сколько кому лет

Меня зовут Самира. Я иностранная студентка.
Недавно я приехала в Украину из Ирана, поэтому я
ещё плохо говорю по-русски. Но я много занимаюсь
каждый день, поэтому скоро я буду говорить порусски очень быстро, красиво и правильно. Но
когда мои русские друзья разговаривают, то я
ничего не понимаю, потому что они говорят очень быстро. И я
всегда говорю им: “Пожалуйста, говорите медленно!”
Я очень люблю спрашивать. Например, новая фраза:
“Сколько вам (или тебе) лет?”
Я спрашиваю друзей:
 Салим, сколько тебе лет?
 Мне восемнадцать лет. А тебе сколько?
 А мне двадцать лет. Ты младше, а я старше.
 Ольга, сколько тебе лет?
 Мне двадцать два года. Я старше, а ты младше.
 Сергей, сколько тебе лет?
 Мне двадцать четыре года. Я старше, а ты младше.
 Хасан, сколько вам лет?
 Мне тридцать один год.
Я показываю фото. Тут мои братья и сёстры, родители,
бабушка и дедушка. Сергей меня спрашивает:
 Сколько лет бабушке и дедушке?
 Бабушке шестьдесят лет, а дедушке – семьдесят один год.
 А сколько лет маме и папе?
 Маме сорок три года, а папе сорок семь лет.
27
 Сколько лет твоей сестре?
 Моей сестре десять лет.
 А сколько лет брату?
 Брату три года.

Հայերեն թարգմանությունը

Իմ անունը Սամիրա է։ Ես միջազգային ուսանող եմ:
Վերջերս Իրանից եկա Ուկրաինա, ուստի ես
Ես դեռ լավ չեմ խոսում ռուսերեն: Բայց ես շատ բան եմ անում
ամեն օր, ուրեմն շուտով ռուսերեն կխոսեմ շատ արագ, գեղեցիկ և ճիշտ։ Բայց
երբ ռուս ընկերներս խոսում են, այն ժամանակ ես
Ես ոչինչ չեմ հասկանում, քանի որ շատ արագ են խոսում։ Եւ ես
Ես միշտ ասում եմ նրանց. «Խնդրում եմ դանդաղ խոսեք»:
Ես շատ եմ սիրում հարցնել. Օրինակ՝ նոր արտահայտություն.
«Քանի՞ տարեկան ես (կամ դու)»։
Ընկերներին հարցնում եմ.
 Սալիմ, քանի տարեկան ես:
 Ես տասնութ տարեկան եմ։ Քանի տարեկան ես?
 Իսկ ես քսան տարեկան եմ։ Դուք ավելի երիտասարդ եք, իսկ ես՝ մեծ։
 Օլգա, քանի տարեկան ես:
 Ես քսաներկու տարեկան եմ։ Ես մեծ եմ, իսկ դու ավելի երիտասարդ։
 Սերգեյ, քանի՞ տարեկան ես։
 Ես քսանչորս տարեկան եմ։ Ես մեծ եմ, իսկ դու ավելի երիտասարդ։
 Հասան, քանի՞ տարեկան ես։
 Ես երեսունմեկ տարեկան եմ։
Լուսանկար եմ ցույց տալիս։ Ահա իմ եղբայրներն ու քույրերը, ծնողները,
տատիկ և պապիկ. Սերգեյն ինձ հարցնում է.
 Քանի տարեկան են տատիկն ու պապիկը:
 Տատիկը վաթսուն տարեկան է, պապիկը՝ յոթանասունմեկ տարեկան։
 Քանի տարեկան են մայրիկն ու հայրիկը:
 Մայրիկը քառասուներեք տարեկան է, իսկ հայրիկը քառասունյոթ տարեկան է:
27
 Քանի՞ տարեկան է քույրդ։
 Քույրս տասը տարեկան է։
 Ձեր եղբայրը քանի՞ տարեկան է։
 Եղբայրը երեք տարեկան է։

Skip to toolbar